سناریوهای توسعه طبیعت گردی بر پایه سند چشم انداز توسعه کشور و با رویکرد آینده نگری (مطالعه موردی: استان یزد)

علیزاده, رضا; درفشی, خه بات; مسائلی, ارشک

doi:10.48308/sdge.2023.103834

	سناریوهای توسعه طبیعت گردی بر پایه سند چشم انداز توسعه کشور و با رویکرد آینده نگری (مطالعه موردی: استان یزد)
فصلنامه علمی توسعه پایدار محیط جغرافیایی
مقاله 5، دوره 5، شماره 8، شهریور 1402، صفحه 70-88 اصل مقاله (1.26 M)
نوع مقاله: پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/sdge.2023.103834
نویسندگان
رضا علیزاده¹؛ خه بات درفشی^* ²؛ ارشک مسائلی³
¹گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
²گروه میراث طبیعی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران
³گروه گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ایران
چکیده
پیشینه و هدف: در ایران سابقه آینده‌نگری به برنامه‌های عمرانی پنج‌ساله کشور و سند چشم‌انداز توسعه (افق1404) برمی‌گردد؛ یکی از مهم‌ترین محورهای مطرح شده در این سند، توسعه کشور از طریق گردشگری‌پایدار است. طبیعت‌گردی به‌عنوان گونه‌ای از گردشگری پایدار، توان بالقوه‌ای در ایفای نقش در توسعه منطقه‌ای و ملی دارد؛ لذا هدف پژوهش حاضر، به عنوان مطالعه‌ای توصیفی ـ تحلیلی و میدانی، تدوین سناریوهای آینده این نوع از گردشگری در استان یزد و ارزیابی وضعیت آن بر اساس این سناریوها است. مواد و روش‌ها: به‌منظور شناسایی عوامل موثر بر توسعه طبیعت‌گردی در استان یزد، ابتدا عوامل تاثیر گذار بر این نوع گردشگری از طریق مطالعات کتابخانه‌ای (پژوهش‌های داخلی و خارجی، اسناد فرادست و طرح‌های پژوهشی) و مطالعات میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) استخراج شده است. از آن‌جا که شناسایی عوامل تاثیرگذار بر این نوع از گردشگری، بسته به مقیاس پژوهش و محل ارزیابی و اولویت‌های منطقه مطالعاتی، متفاوت است، لذا همه عوامل استخراج شده بر اساس موضوعیت در منطقه مطالعاتی یزد، میزان شباهت یا یکسانی موضوع و مطالعه موردی پژوهش بررسی شده با پژوهش حاضر و تلفیق عوامل مشابه در قالب یک عامل واحد انتخاب شده‌اند و در نهایت تعداد 31 عامل تاثیرگذار در شش بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدیریتی، کالبدی و زیست‌محیطی انتخاب شد. روایی آن‌ها با بهره‌گیری از روش نسبت‌ روایی محتوایی به تایید خبرگان رسید. هم‌چنین برای سنجش پایایی عامل‌ها از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. در مرحله بعد به منظور شناسایی عوامل ‌کلیدی، از روش تحلیل‌ساختاری و به منظور انجام محاسبات آن از نرم‌افزار میک‌مک استفاده شده است. به‌منظور تشخیص تاثیر عوامل بر یک‌دیگر، پرسشنامه‌ای شامل 31 عامل و در شش بعد تهیه گردید و وزن آن‌ها بر اساس طیف پیشنهادی نرم‌افزار میک‌مک، توسط کارشناسان مذکور مشخص شد و از این طریق عوامل کلیدی شناسایی گردید. سپس برای هر یک از عوامل کلیدی، انواع وضعیت‌های احتمالی آینده پیش‌بینی شده است و بر اساس آن ماتریس آثار متقاطع تدوین و در اختیار متخصصان قرار گرفته است. نتایج حاصل از آن در نرم‌افزار سناریوویزارد بکار گرفته شده و سناریوهای توسعه گردشگری طبیعتمبنا در استان یزد تدوین شده است. یافته‌ها و بحث: عامل‌های کلیدی شناسایی شده بر توسعه طبیعت‌گردی استان یزد عبارتند از: سرمایه‌گذاری دولتی، سرمایه‌گذاری غیردولتی، قوانین مرتبط با توسعه گردشگری، آموزش، فناوری‌های اطلاعاتی، کیفیت مسیرهای ارتباطی، مناطق حفاظت‌شده، گونه‌های حمل و نقل، برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، امنیت، تبلیغات، ارائه تسهیلات دولتی برای جذب سرمایه‌گذار خصوصی، گردشگری پذیری، جاذبه‌های طبیعت‌گردی، مشارکت‌محلی، ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین سازمان‌های مرتبط، حمایت مالی سازمان‌های بین‌المللی، کیفیت هوای محیط و ایمنی. از بین پنج سناریوی ترسیم شده، سناریوهای اول و دوم وضعیت مطلوب دارند، سناریو سوم وضعیت متوسط و سناریوهای چهارم و پنجم در وضعیت نامطلوب قرار دارند. نتایج حاکی از آن است که اختلاف زیادی بین واقعیت موجود و اهداف سند چشم‌انداز توسعه کشور وجود دارد. نتیجه‌گیری: از آن جا که در این پژوهش سعی شده است با دید واقع‌بینانه نسبت به شرایط کنونی منطقه به ارزیابی روند طبیعت‌گردی استان یزد پرداخته شود، لذا مقایسه تطبیقی بین سند چشم‌انداز توسعه کشور و سناریو چهارم و پنجم که در درجه نامطلوب قرار دارند، انجام شده است. بدین منظور وضعیت‌های احتمالی منتخب برای هر یک از عوامل کلیدی سناریو چهارم و پنجم، با اهداف، راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های اقدام ارائه شده در سند چشم‌اندازمقایسه تطبیقی شده است. بر اساس نتیجه مقایسه‌ها، در سطح تعیین اهداف، روند فعلی گردشگری استان یزد، حدودا 68 درصد عوامل سناریو چهارم و پنجم را در برمی‌گیرد و به تبع آن، در سطح چگونگی دست‌یابی به اهداف نیز تقریبا به همین میزان هم‌پوشانی وجود دارد.
کلیدواژه‌ها
توسعه پایدار؛ سناریو؛ طبیعت گردی؛ گردشگری؛ مناطق کویری
عنوان مقاله [English]
Nature Tourism Development Scenarios based on the Country's Development Vision Document and with a Forward-Looking Approach (Case Study: Yazd Province)
نویسندگان [English]
Reza Alizadeh¹؛ Khabat Derafshi²؛ Arashk Masaeli³
¹Urbanism Department, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran
²Department of Natural Heritage, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran
³Tourism Department, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Iran
چکیده [English]
Background and purpose In Iran, the history of foresight goes back to the five-year development plans of the country and the development vision document (the Horizon 1404); one of the essential axes raised in this document is the country's development through sustainable tourism. As a type of sustainable tourism, nature-based tourism has the potential to play a role in regional and national development. Therefore, the current research, as a descriptive-analytical and field study, is to compile the future scenarios of this type of tourism in Yazd province and evaluate its situation based on these scenarios. Materials and Methods In order to identify the factors affecting the development of nature-based tourism in Yazd Province, the factors affecting this type of tourism have been extracted through library studies (domestic and international ones, available documents, and research projects) and field studies (observation, interview, and questionnaire). Since the identification of factors influencing this type of tourism is different depending on the scale of the research and the place of evaluation, and the priorities of the study area, therefore, all the extracted factors are based on the subjectivity in the study area of Yazd, the degree of similarity or the sameness of the subject and the case study of the research. Based on the present research and combining similar factors, they were selected as a single factor. Finally, 31 influential factors were selected in six economic, social, cultural, managerial, physical, and environmental dimensions. Their validity was confirmed by experts using the method of content validity ratio. Cronbach's alpha test was also used to measure the reliability of the factors. In the next step, in order to identify the key factors, the structural analysis method was applied, and in order to perform its calculations, Micmac software was exerted. In order to determine the effect of factors on each other, a questionnaire including 31 factors and six dimensions was prepared. Their weight was determined by the mentioned experts based on the proposed spectrum of Micmac software, and in this way, key factors were identified. Then, for each key factor, all kinds of possible future situations have been predicted, and based on that matrix of cross effects has been compiled and provided to the experts. The results were used in the scenario wizard software, and the scenarios for developing nature-based tourism in Yazd province were compiled. Findings and discussion The key factors identified in the development of nature-based tourism in Yazd Province are government investment, non-government investment, laws related to tourism development, education, information technologies, quality of communication routes, protected areas, modes of transportation, tourism development planning, security, advertising, presentation Government facilities to attract private investors, tourism, nature tourism attractions, local participation, creating coordination and integration between related organizations, financial support of international organizations, environmental air quality and safety. Among the five drawn scenarios, the first and second are favorable, the third is average, and the fourth and fifth are unfavorable. The results indicate a big difference between the existing reality and the purposes of the country's development perspective document in the study area. Conclusion Since in this research, an attempt has been made to evaluate the nature-based tourism trend of Yazd Province with a realistic view of the current situation of the region; therefore, a comparative comparison has been made between the country's development perspective document and the fourth and fifth scenarios, which are at an unfavorable level. For this purpose, the possible situations selected for each key factor of the fourth and fifth scenarios have been compared with the purposes, strategies, policies, and action plans presented in the perspective document. Based on the results of the comparisons, at the level of setting purposes, the current trend of tourism in Yazd Province includes about 68% of the factors of the fourth and fifth scenarios. As a result, there is almost the same amount of overlap at the level of how to achieve the purposes.
کلیدواژه‌ها [English]
Sustainable development, Scenario, Nature tour, Tourism, Desert areas

مراجع
بهزادی، ص.، رهنما، م.، جوان، ج. و عنابستانی، ع.، 7311 . شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه ی گردشگری با رویکرد آینده .31-17،)33( نگاری )مطالعه موردی: استان یزد(، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1 SID https://sid.ir/paper/382491/fa . پورمحمدی، م. و زالی، ن.، 7361 . تحلیل نابرابریهای منطقهای و آیندهنگاری توسعه )نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی(، ،71-80 ،)37( جغرافیا و برنامهریزی، 71 SID. https://sid.ir/paper/203783/fa دهقان، ع.، خرمایی، ف.، غنیمت، ا. و طباطبایی، س.، 7311 . نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اکوتوریسم پایدار روستایی .61-740 ،)3( جزیره قشم، علمی پژوهشی توسعه پایدار محیط جغرافیایی، دوره 7 https://doi.org/10.52547/sdge.2.3.87 زاهدی، م.، غفاری، غ. و ابراهیمی لویه، ع.، 7317 . کاستیهای نظری برنامهریزی توسعه روستایی در ایران، پژوهشهای روستایی، .7-70 ،)0(3 SID. https://sid.ir/paper/470018/fa .111-876 ،)780( زیاری، ک.، 7367 . برنامه و برنامهریزی در ایران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 17 SID. https://sid.ir/paper/33420/fa سرائی، م. و علیزاده شکوری، ی.، 7316 . برنامهریزی پابرجا مبتنی بر سناریونویسی در حوزه گردشگری اجتماعی پایدار )مطالعه ،71-7 ،)7( موردی: شهر میبد(، دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهر، 8 10.22103/JUSG.2019.1988 سرائی، م.، علیزاده شکوری، ی. و رضایی، م.، 7311 . شناسایی پیشرانهای کلیدی موثر در گردشگری پایدار و تدوین مطلوبترین .773-737 ،)7( سناریو )مورد پژوهشی: شهر تاریخی میبد(، کاوشهای جغرافیایی مناطق بیابانی، 6 SID. https://sid.ir/paper/968634/fa سعیدپور، س. و بهبودی، م.، 7318 . راهنمای کاربردی نرمافزار سناریوویزارد )تدوین راهبردهای سازمانی با رویکرد سناریونگاری(، ، انتشارات دانشگاه هرمزگان، چاپ 7 https://www.gisoom.com/book/11375297 .7360 ،) سند چشم انداز توسعه کشور ایران )افق 7040 https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=9034 علیزاده، ر.، ایزدی، ح. و آراسته، م.، 7044 . رتبهبندی ظرفیت گردشگری طبیعت مبنا در مناطق کوهستانی، نمونه موردی: منطقه .701-710 ،)7( شرقی استان لرستان، فصلنامه برنامهریزی و آمایش فضا، 71 SID. https://sid.ir/paper/965907/fa فتاحزاده، ی.، صالحی، ا. و خستو، م.، 7311 . تدوین سناریوهای پیشرو در زمینه آینده توسعه گردشگری پایدار استان گیلان، ،777-770 ،)0( فصلنامه گردشگری و توسعه، 1 10.22034/JTD.2020.206125.1861 فیروزی، م.، سجادیان، ن. و علیزاده، ه.، 7311 . اولویتسنجی کاربست معیارهای نظریه برنامهریزی غیراقلیدسی جان فریدمن در .7-77 ،)13( برنامهریزی شهری ایران، فصلنامه علمی - پژوهشی فضای جغرافیایی، 78 SID. https://sid.ir/paper/91463/fa کیانی، گ. و افضلی، ک.، 7044 . مدل ارزیابی تحققپذیری برنامهریزی راهبردی در شهرسازی ایران، فصلنامه جغرافیا و مطالعات .07-10 ،)31( محیطی، 74 SID. https://sid.ir/paper/403076 متوسلی، م.، مومنی، ف.، رنجبر، م. و لاجوردی، ر.، 7318 . فرصتی برای پرداختن به مفهوم برنامهریزی در ایران، فصلنامه مجلس و .711-716 ،)17( راهبرد، 70 SID. https://sid.ir/paper/224760/fa مطهر، ر. و جلیلی، سمانه.، 7311 . آیندهنگاری شناسایی عوامل کلیدی صنعت گردشگری پایدار شهر خرمآباد با تاکید بر اثرات .0 ،)77( همهگیری کویید- 71 به منظور ارائه راهکارهایی برای تابآوری، مجله شهر ایمن: علمی - پژوهشی شهر ایمن، 3 magiran.com/p2295600 مویدفر، س. و صابری، م.، 7311 . آیندهپژوهی در بافت تاریخی با رویکرد توسعه پایدار )مطالعه موردی: برزن شش بادگیری یزد(، .731-711 ،)7( پژوهشهای جغرافیایی برنامهریزی شهری، 6 10.22059/JURBANGEO.2020.287653.1147 میرحسینی، س.، 7311 . ارزیابی و پهنهبندی اقلیم آسایش گردشگری طبیعی در استان یزد با استفاده از GIS و شاخص اقلیم گردشگری ) TCI .771-747 ،)71( (، فصلنامه جغرافیا )برنامهریزی منطقهای(، 7 20.1001.1.22286462.1395.7.1.26.2 نظمفر، ح. و علیبخشی، ا.، 7044 . آینده پژوهی برنامهریزی توسعه گردشگری )نمونهموردی: استان اردبیل(، نشر تحقیقات کاربردی .11-11 ،)83( علوم جغرافیایی، 77 SID. https://sid.ir/paper/965768/fa Akbarian Ronizi, R., Mokarra, M. and Negahban, S., 2020. Utilizing multi-criteria decision to determine the best location for the ecotourism in the east and central of Fars province, Iran. Journal of Land Use Policy: 99(C) 105095, DOI: 10.1016/j.landusepol.2020.105095. Alaeddinoglu, F. and Selcuk Can, A., 2011. Identification and classification of nature-based tourism resources: western Lake Van basin, Turkey. Journal of Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 198-207. doi:https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.05.124 Andersen, P., Hansen, M. and Selin, C., 2021. Stakeholder inclusion in scenario planning, A review of Europen projects. Journal of Technological forecasting & Social change, 169, 1-13. DOI: 10.1016/j.techfore.2021.120802 Arif, M., Behzad, H., Tahir, M. and Changxiao, L., 2022. The impact of ecotourism on ecosystem functioning along main rivers and tributaries: implications for management and policy changes, Journal of environmental management, 320, 18-30. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2022.115849 Arsic, S., Nikolic, D. and Zivkovic, Z., 2017. Hybrid SWOT - ANP - FANP model for prioritization strategies of sustainable development of ecotourism in National Park Djerdap, Serbia, Journal of Forest Policy and Economics, 80, 11-26. doi: 10.1016/j.forpol.2017.02.003. Ashok, S., 2017. Development of ecotourism sustainability assessment framework employing Delphi, C&I and participatory methods: A case study of KBR, West Sikkim, India, Journal of Tourism Management Perspectives, 21, 24-41. doi: 10.1016/j.tmp.2016.10.005. Bell, W., 2003. Foundations of futures studies I: History, Purposes, 2th ed, New jersey: Transaction publishers, 11-23. https://theisrm.org/documents/Bell%20(2015)%20An%20Overview%20of%20Future %20Studies.pdf Boniface, P., 2008. Managing Quality Cultural Turism, (Translated in to Persian by: Abdullahzadeh, M), 2th Edition, Routledge, 17(8), 111-122. https://doi.org/10.4324/9780203424230 Buehring, J.H. and Bishop, P., 2020. Foresight and Design: New Support for Strategic Decision Making, She Ji, 6(3), 408-432. https://doi.org/10.1016/j.sheji.2020.07.002. Carlisle, S., 2016. Strategic foresight for (coastal) urban tourism market complexity: The case of Bournemouth. Journal of Tourism Management, 54, 81-95. doi: 10.1016/j.tourman.2015.10.005. Cenamor, I., de la Rosa, T., Nunez, S. and Borrajo, D., 2017. Planning for tourism routes using social networks, Journal of Expert Systems with Applications, 69, 1-9. doi: 10.1016/j.eswa.2016.10.030 Claudia, T., Gonzalez, J. and Breta, M., Christopher, A., 2012. Social-Ecological Factors Influencing Tourist Satisfactions in Three Ecotourism Lodges in the Southeastern Peruvian Amazon, Journal of Tourism Management, 33, 545-552. 10.1016/j.tourman.2011.06.008 Denstadli, J., Kr, J. and Jacobsen, S., 2011. The long and winding roads: Perceived quality of scenic tourism routes, 32(4), 780-789. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2010.06.014 Fredman, P., Wall-Reinius, S. and Grunde’n, A., 2012. The Nature of Nature in Nature-based. Journal of Hospitality and Tourism, 12(4), 289-309. doi:10.1080/15022250.2012.752893 Jayawardena, C., Patterson, D., Choi, C. and Brain, R., 2008. Sustainable Tourism Development in Niagara: Discussions, Theories, Projects and Insights. Journal of Contemporary Hospitality Management, 20(3), 258-277. DOI:10.1108/09596110810866082 Khumalo, T., Sebatlelo, P. and van der Merwe, C.D., 2014. Who is a heritage tourist? a comparative study of Constitution Hill and the Hector Pieterson Memorial and Museum, Johannesburg, South Africa, Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 3(1), 1-13. https://www.researchgate.net/publication/263806757 Lawshe, C., 1975. A quantitative approach to content validity. Journal of personal psychology, 28(4), 563-575. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1975.tb01393.x Mohammadian mosammam, H., Sarrafi, M., Tavakoli nia, J. and Heidari, S., 2016. Typology of the ecotourism development approach and an evaliation from the sustainability view: the case of mazandaran province, iran. Journal of tourism management perspectives, 18. 168-178. DOI:10.1016/J.TMP.2016.03.004 Mutana, S. and Mukwada, G., 2018. Mountain-route tourism and sustainability. A discourse analysis of literature and possible future research. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 24, 59-65. https://doi.org/10.1016/j.jort.2018.08.003 Ocampo, L., Ebisa, J., Ombe, J. and Geen Escoto, M., 2018. Sustainable ecotourism indicators with fuzzy Delphi method – A Philippine perspective. Journal of Ecological Indicators, 93(C), 121-133. DOI:10.1016/j.ecolind.2018.05.060 Postma, A., 2015. Investigating scenario planning- a European tourism perspective, Jornal of tourism futures, 1(1), 46-52. https://www.researchgate.net/publication/277568044 Santarem, F., Campos, J., Pereira, P., Hamidou, D., Saarinen, J. and Brito, J., 2018. Using multivariate statistics to assess ecotourism potential of water bodies: A case-study in Mauritania, Journal of Tourism Management, 67, 34-46. doi: 10.1016/j.tourman.2018.01.001 Verdugo, M., Vazquez, M., Garcia, M. and Aguera, F., 2016. The relevance of psychological factors in the ecotourist experience satisfaction through ecotourist site perceived value, Journal of Cleaner Production, 124, 226-235. doi: 10.1016/j.jclepro.2016.02.126. Zhang, H. and Lai Lei, S., 2012. A structural model of residents’ intention to participate in ecotourism, The case of a wetland community, Journal of Tourism Management, 33(4), 916-925. doi: 10.1016/j.tourman.2011.09.012.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 392 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 495

سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه شهید بهشتی

سناریوهای توسعه طبیعت گردی بر پایه سند چشم انداز توسعه کشور و با رویکرد آینده نگری (مطالعه موردی: استان یزد)