بررسی و تحلیل عجایبنگاری طرسوسی در گزارش داراب‌نامه | ||
| تاریخ ادبیات | ||
| مقاله 1، دوره 17، شماره 1، شهریور 1403 اصل مقاله (1.45 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.48308/hlit.2024.234681.1293 | ||
| نویسنده | ||
| احسان پورابریشم* | ||
| استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران | ||
| چکیده | ||
| عجایب‌نامه‌ها، دایر‌ة‌المعارف‌گونه‌ای هستند متأثّر از جغرافیا و طبیعیات دنیای قدیم، که فرهنگ و باورهای عامه را، که در قالب داستان‌ها و افسانه‌ها آمده، بازتاب می‌دهند. با تطّور این سنّت نوشتاری در زمان فارسی تا قرن پنجم هجری، همچنان که بخشی از آن مأخوذ از داستان‌ها بود، خود به منبعی برای داستان‌گزاران تبدیل شد که با تکیه بر وجه خیال‌آمیزی، شگفتی و کنجکاوی مخاطب را برمی‌انگیخت و هم او را سرگرم می‌کرد. داراب‌نامۀ طرسوسی از جمله متون داستانی قرن ششم هجری است که داستان‌هایی از عجایب دارد؛ داستان‌هایی که گاه نشان آنها را در عجایب‌‌نگاشته‌های کهن نیز می‌یابیم. این داستان‌ها/عناصرِ شگفت‌انگیز گسترۀ وسیعی را در برمی‌گیرند که شامل عجایب رُستنی‌ها، اشیاء، فرهنگ و آیین، غول‌پیکران، مکان‌ها و جانوران می‌شود. پژوهش حاضر با تمرکز بر «عجایبنگاری»های طرسوسی، به نشان دادن تأثیرپذیری او در این حوزه، از عجایب‌نامه‌های هم‌روزگار یا متقدّم می‌پردازد و پیش از آنکه به دنبال مأخذیابی داستان‌های عجیب داراب‌نامه باشد، نشان می‌دهد که آنها به‌تمامی ساختۀ داستان‌گزار نبوده و از سنّت نوشتاری‌ای با نام عجایبنگاری (که ریشه در روایات شفاهی دارد) سرچشمه می‌گیرند. با توجّه به اینکه بعضی از موارد مذکور پیشتر در شاهنامه (بخش اسکندر) و نیز گرشاسب‌نامه (به عنوان منظومه‌ای حماسی با حضور پررنگ عجایب) ذکر شده‌اند و تأثیرپذیری احتمالی طرسوسی از آنها، موارد همسان یا نزدیک در این متون نیز ذکر شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عجایب‌نامه؛ داراب‌نامه؛ شاهنامه؛ گرشاسب‌نامه؛ تأثیرپذیری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Analysis of Wonders in Tarsusi's Darabnameh Report | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ehsan Pourabrisham | ||
| Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction Books of wonders are encyclopedic works influenced by the geography and natural phenomena of the ancient world which reflect the culture and popular beliefs through stories and myths. As this literary tradition evolved in the Persian language by the fifth century AH (11th century AD), it became a source of inspiration for storytellers. Drawing upon imagination, astonishment, and curiosity, these narratives captivated and entertained the audience. Studying some ancient stories, especially those with heroic themes, reveals that their authors paid significant attention to books of wonders. These narratives, rooted in and derived from the people's culture, were familiar and engaging for them. Furthermore, the writer of an incident-based story could develop and anhance the story by incorporating extraordinary events and elements, making encounters with wonders a substantial part of the narrative. Just as the narratives of Sinbad the Sailor and the Wonders of India played a role in the evolution of the wonders tradition, subsequently, narratives of wonders also entered fictional texts. Analysis The Darabnameh, written by Abu Tahir Tarsusi, is among the narrative texts of the late fifth or early sixth century AH (11th century AD) that are characterized by their storytelling style of narration. This approach allows the storyteller to develop and elaborate on the story according to their own taste and the preferences of their listeners. Tarsusi includes instances of such wonders in the Darabnameh in order to entertain the audience and appeal to their general interest in hearing extraordinary stories and events. This study seeks to document the wonders mentioned in the Darabnameh by examining Persian books of wonders from the fifth to the seventh centuries. The first part of the Darabnameh focuses on the story of Homay, the daughter of Bahman (Ardeshir), and her son Darab, while the second part revolves around the story of Alexander and Buran-dokht, the daughter of Dara. The adventures of Alexander, also mentioned in the Shahnameh, consist of a collection of wonders that he encounters during his journeys; therefore, the wonders of this story can be examined in both texts. The Garshaspnameh (composed in 458 AH) by Asadi Tusi (died around 465 AH) is another ancient epic text that includes a section dedicated to the wonders of the hero's journey in India. Scholars have previously noted the similarity between this section of the Garshaspnameh and ancient texts such as Wonders of India and Sinbad the Sailor. Hence, since the Garshaspnameh, like the Shahnameh, is considered a literary precursor to the Darabnameh and contains a significant portion dedicated to wonders, as well as numerous similarities with the Darabnameh in this regard, it has been referenced in the current study. Additionally, due to the significance of the stories in the books Wonders of India and Sinbad the Sailor in the compilation of ancient wonders narratives, as well as the attention given to the Garshaspnameh, these two sources have also been cited in the analysis of the wonders in the Darabnameh. Literature Review Several studies have been conducted on the Darabnameh; however, they do not specifically address our main topic. The article “Cryptic Capacities of the Darabnameh of Tarsusi” discusses the interpretation of certain strange phenomena from the perspective of cryptographers. The article “The Story of Darab in the Shahnameh and the Darabnameh” highlights the similarities between the Darabnameh and the Garshaspnameh in terms of wonder narration. The article “An Examination of Mythological Elements in the Darabnameh of Tarsusi” categorizes the myths and beliefs found in the Darabnameh into Iranian, Islamic, and Semitic myths, noting the presence of some of the extraordinary creatures in the Ajayeb al-Makhluqat (Wonders of Creation) by Tusi. Methodology The present research extracts, classifies, and examines the wonders mentioned in the Darabnameh, demonstrating that these instances are not entirely the inventions of the storyteller, but are influenced by earlier texts or their contemporaries. Therefore, the study investigates Persian books of wonders from the fifth to the seventh centuries as a source for the marvels and strange objects. These texts include Tuhfat al-Ghra’ib by Hasib Tabari, Ajayeb al-Makhluqat by Tusi, Ajayeb al-Makhluqat by Qazvini, and Ajayeb al-Dunya by Ibn Muqaffa’. Then, the research examines the wonders described in two earlier literary texts, namely the Shahnameh (Alexandrian section) and the Garshaspnameh, in order to identify the similarities with the Darabnameh. Conclusion Regarding the narrative style of storytelling in the Darabnameh, Tarsusi engages his audience by including various wonders, some of which appear in ancient Persian books of wonders from the fifth to the seventh centuries. Furthermore, by comparing the wonders mentioned in the Darabnameh with the Shahnameh, Garshaspnameh, and potential sources such as the Sinbad the Sailor and Wonders of India, numerous similarities emerge. These resemblances suggest that the wonders in the Darabnameh are not solely the creations of the storyteller, but are also present in earlier narrative texts; However, it is not possible to pinpoint the exact sources for the wonders of the Darabnameh, as the original source of Tarsusi's writing is not available, and the narrative style (storytelling) allows for the narrator's influence and adaptation. The wonders examined in this research include botanical marvels, objects, culture and customs, giants, places, and animals. Of the 26 wonders studied here, approximately fifteen are found in the Garshaspnameh and ten in the Shahnameh. These instances are also mentioned in books of wonders, indicating a close connection between these texts and narrative literature. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| book of wonders, Darabnameh, Shahnameh, Garshaspnameh, influence | ||
| مراجع | ||
|
آیدنلو، سجاد (1393) زرین‌قبانامه (با مقدمه، تصحیح و تعلیقات) از سرایندۀ ناشناس، تهران: سخن.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1398ق) البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.
ابن ندیم (1346) الفهرست، ترجمۀ محمّدرضا تجدّد، تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.
اسدی طوسی، علی بن احمد (1354) گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمائی، تهران: کتابخانه طهوری.
اشکواری، محمّد جعفر (1392) «عجایبنگاری ابن فقیه در کتاب البلدان»، تاریخ اسلام، س14، ش4، مسلسل 56، ص75تا100.
اشکواری، محمّد جعفر؛ موسوی، سید جمال و مسعود صادقی (1396) «عجایبنگاری در تمدن اسلامی: خاستگاه و دوره‌بندی»، مطالعات تاریخ اسلام، س9، ش33، ص29تا51.
اصفهانی، حمزة بن حسن (2007م) الدرة الفاخرة فی الامثال السائرة، حققه و قدّم له و وضع حواشیه و فهارسه: عبدالمجید قطامش، طبعة الثالثة، قاهرة: دارالمعارف.
اقتداری، احمد (1370) «فم الاسد در شاهنامه فردوسی»، یغما، س32، ش12، ص101تا106.
امانت، محمدحسین و کاووس حسن‌لی (1397) «شگردهای اقتدارزدایی از اسکندر در داراب‌نامه طرسوسی»، فرهنگ و ادبیات عامه، س6، ش22، مهر و آبان، ص157 تا 177.
امیدسالار، محمود (1388) «داراب نامه»، دانشنامه زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، ج3، ص114تا117. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
انصاری دمشقی، شمس‌الدین محمد (1357) نخبة الدهر فی عجائب البرّ و البحر، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، تهران: بنیاد شاهنشاهی فرهنگستان‌های ایران.
براتی، پرویز (1388): کتاب عجایب ایرانی، تهران: نشر افکار.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1390) دیبای دیداری: تاریخ بیهقی، مقدمه، توضیحات و شرح مشکلات از محمّد جعفر یاحقی و مهدی سیدی، تهران: سخن.
پیشاوری (بی‌تا): نگارستان عجائب و غرائب، با مقدمه محیط طباطبائی، تهران: کتابفروشی ادبیه ناصر خسرو.
تبریزی، ابن محدث (1397) عجایب الدنیا، تصحیح و تحقیق علی نویدی ملاطی، تهران: سخن و موقوفات دکتر محمود افشار.
تسوجی تبریزی، عبداللطیف (1387) (مترجم) هزار و یک شب، تهران: دنیای کتاب.
جعفرپور، میلاد و عباس محمدیان (1402) «نقش رویکرد بن‌مایه‌شناسی در تعیین نوع ادبی روایت‌های داستانی»، نقد ادبی، س16، ش61، بهار ، ص41 تا 73.
حاسب طبری، محمد بن ایوب (1391) تحفة الغرائب، به تصحیح جلال متینی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حرّی، ابوالفضل (1390) «عجایب‌نامه‌ها به منزلۀ ادبیات وهمناک، با نگاهی به برخی حکایت‌های کتاب عجایب هند»، نقد ادبی، س4، ش15، ص137تا164.
جزایری، نعمت الله (1302ق) زهرالربیع، ترجمۀ نورالدین محمد بن نعمت الله جزایری، ج2، تبریز (چاپ سنگی).
جوینی، عطاملک بن محمد (1385) تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
خالقی مطلق، جلال (1362) «گردشی در گرشاسپ‌نامه 1»، ایران نامه، س1، ش 3، بهار، ص 388 تا 423.
خطیبی، ابوالفضل (1377)«اسدی طوسی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج8، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
رامهرمزی، ناخدا بزرگ شهریار (1348) عجایب هند، ترجمۀ محمّد ملک زاده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
رستگار فسایی، منصور (1379) اژدها در اساطیر، چاپ دوم، تهران: توس.
ریاحی، محمد امین (1369) زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران: پاژنگ.
زمخشری، محمود بن عمر (1407ق) المستقصی فی امثال العرب، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ستاری، جلال (1382) پژوهشی در حکایات سندباد بحری، تهران: نشر مرکز.
ستوده، منوچهر (به تصحیح و تحشیه) (1353) هفت کشور یا صورالاقالیم، تهران: بنیاد فرهنگ.
سرکاراتی، بهمن (1393) سایه‌های شکار شده، تهران: طهوری.
سیرافی، سلیمان تاجر (1381) سلسلة التواریخ یا اخبار الصین و الهند، ترجمۀ حسین قرچانلو، تهران: اساطیر.
شهمردان بن أبی‌الخیر (1362) نزهت‌نامه علائی، به تصحیح فرهنگ جهان‌پور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صفا، ذبیح الله (1333) حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن (1374) داراب‌نامه، به کوشش ذبیح الله صفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
طوسی، محمد بن احمد (1345) عجایب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عزیزی فر، امیرعباس (1394) «بررسی بن مایه های اساطیری در داراب‌نامه طرسوسی»، متن شناسی ادب فارسی، س7، ش4 (پیاپی 28)، زمستان، ص101-118.
فردوسی، ابوالقاسم (1387) شاهنامه، بر پایۀ چاپ مسکو، تهران: هرمس.
فزونی استرآبادی، میر محمّد هاشم بیگ (1398) بحیره، مقدمه و تصحیح مرتضی موسوی و رضوان مساح، تهران: میراث مکتوب.
قزوینی، زکریا بن محمّد (1361) عجایب المخلوقات، به تصحیح و مقابلۀ نصرالله سبوحی، تهران: کتابخانه مرکزی.
قزوینی، زکریا بن محمّد (1373) آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار، تصحیح و تکمیل میر هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
قزوینی، زکریا بن محمّد (1421ق) عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
کارگر، داریوش (1379) «فضل دیگر»، ایران‌شناسی، س 12، ش46، ص367تا379.
مختاری (1397) شهریارنامه، تصحیح و تحقیق رضا غفوری، تهران: سخن.
مسعودی، علی بن حسین (1370) اخبارالزمان، ترجمۀ کریم زمانی، تهران: موسسه اطلاعات.
مهری، فاطمه (1397) «مبادی طرحی نو در خوانش عجایب‌نامه‌ها»، ادب فارسی، س8، ش1، بهار و تابستان، ص97تا113.
میدانی، احمد بن محمّد (1366) مجمع الامثال، مشهد: المعاونة الثقافیة للآستانة الرضویة المقدسة.
نوادۀ مهلّب پسر محمّد پسر شادی (1378) مجمل التواریخ و القصص، ویرایش سیف‌الدین نجم‌آبادی و زیگفرید وبر، آلمان: دومونده نیکارهوزن.
نیکوبخت، ناصر؛ ذوالفقاری، حسن و میرعباس عزیزی فر (1389) «ظرفیت‌های رمزی داراب‌نامه طرسوسی»، پژوهش‌های ادبی، س7، ش28، تابستان، 165- 189. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 10,497 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,684 |
||